O’rta Osiyo hududida mil.av. IV– milodiy IV asrlarga oid yodgorliklarda keng miqyosda arxeologik tadqiqotlar olib borildi. O’zbekiston hududida M.E.Masson rahbarligida Termiz arxeologiya ekspeditsiyasi, Ya.G’.G’ulomov nomidagi Arxeologiya institutining arxeologiya guruhi O’zbekistonning barcha viloyatlarida, S.P.Tolstov rahbarligidagi Xorazm arxeologiya-etnografiya ekspeditsiyasi, Xorazm vohasida V.M.Masson rahbarligida Baqtriya ekspeditsiyasi, G.A.Pugachenkova rahbarligida Xamza nomidagi san’atshunoslik ekspeditsiyasi xodimlarining Surxondaryo viloyatidagi faoliyatlarini qayd etish mumkin.

Xorazmning ma’lum bo’lgan qadimiy kalendar tizimi Iskandar Zulqarnayndan 980 yil ilgari bo’lgan. Xorazm davlatining boshlanishida haftani ishlatmaganlar. Ularda haftaning kunlari ma’lum moxiyatga ega deb hisoblangan. Kunlar hafta ichida nomlaridan tashqari bosh nomlarga ham ega bo’lgan. Masalan, xorazmliklar oyning har bir kuniga nom qo’yganlar. Bir oy ichida o’n bir kunning nomlanishi xorazmliklarda va so’gdiylarda bir xil bo’lgan.

Xiva xalq inqilobining g’alabasidan keyin Xorazm xotin- qizlari hayotida ham ancha o’zgarishlar yuz bera boshladi. 1920 yildan boshlab ko’p xotinlikka qarshi qonun e’lon qilindi va birinchi bolalar bog’chasi ishga tushirildi. 1921 yildan boshlab qizlar uchun nikoh yoshi 16, yigitlar uchun 17 qilib belgilangan. 1920-1922 yillar davomida Xiva, Urganch kabi shaharlarda vujudga kelgan tashkilotlarda o’tkazilgan yig’ilishlar, qurultoylar, konferentsiyalarda Xorazm mehnatkashlarining xuquqlari xaqida fikrlar yuritildi.

Qishloq kishilariga qo’yilgan laqablar ham bir-biridan qiziq va achinarli. Birini eshitib ichagingiz uzulgancha kulasiz, birini tinglab inson zotiga ham shuncha tavqi la’nat taqish insofdanmi? -deb achinasiz.

Anushteginiy Xorazmshohlar davlati (1097-1231) nafaqat Xorazm, balki Dashti Qipchoqning janubi, Sharqiy Turkiston, O’rta Osiyo, Yaqin va O’rta Sharq davlatlarini birlashtirgan buyuk saltanat bo’lgan.

OQ MASJID. Hozirgi Shovot –Urganch asfalt yo’lining ikki tomoni avval g’uj–g’uj aholi istiqomat qilayotgan joylar edi. El ulamolari qaylardandir ohak topib kelib elat markazidagi masjidni suvab oqladilaru elat nomi Oq masjid bo’lib qoldi. U hozirgi Qiyot qishlog’i kunchiqar burjidan tortib, toki Yusuf Hamadoniy qo’yimgoh sajdagohigacha davom etar edi. 1926 yilda Sobir G’afuriy Ibrohim oqsoqolning ko’pqatli kungirador uyida boshlang’ich sho’ro maktabi tashkil etdi–ki, u qishloq nomi bilan bog’lanib, Oq maktab deb atala boshlandi.

To’lanadigan soliqning miqdori erning sifatiga va er egasining ijtimoiy-siyosiy mavqeiga qarab belgilangan.

Turli manbaalarning ma’lumot berishicha ushbu xazina 177, 182 va 185 dona oltin va kumish buyumlardan iborat, ba’zan ularning soni 200 donaga etadi degan manbaalar ham bor. Tilla tangalarga kelsak, ularning soni barcha manbaalarda 1 ming 300 dona deb qayd etilgan.

Kunya ark is an old Palace of Khiva. One can only see the buildings remaining from the XIX century in the palace nowadays. Once it housed several buildings such as khan’s residence,supreme court, powder factory, arsenal, mint(money printing house), khan’s reception office,winter and summer mosques, harem, kitchen, guardrooms, stables and the square for celebrations.

Davlat hukmdorlari tevaragidagi yoki unga qarshi bo’lgan guruhdagilar tomonidan amalga oshiriladigan to’ntarishlar nafaqat quvg’inga uchragan arbob hayotini, balki butun boshli xalq hayotiniyam izdan chiqarishi, millatni halokat yoqasiga olib borishi tarixda o’z isbotini topgan….