1914 yil avgust oyida Xorazm jadidlari Polvonniyoz Hoji Yusupov boshchiligida “Yosh xivaliklar” partiyasini tuzdilar. Bu tashkilot dasturining asosini mavjud tuzum doirasida islohotlar o‘tkazish, maktab-maorif ishini yaxshilash, xon hokimiyatini cheklash kabi masalalar tashkil etar edi. 1915-1916 yillarda Xiva xonligining istibdodiga qarshi Junaidxon boshchiligidagi turkmanlarning qo‘zg‘olonlari bo‘lib o‘tdi.

Paxta ekish va undan hosil hamda ibtidoiy usullar bilan bo’lsada chigitdan qora yog’ ajratib olish ko’hna Xorazm vohasining Jayhun daryosi sohili atroflarida bundan 2500-3000 yillar muqaddam boshlangan.

1505 yili Temuriylar tasarrufida bo’lgan Xorazm hududini Shayboniyxon boshchiligidagi ko’chmanchi o’zbeklar egalladi. Shayboniyxon vafotidan keyin (1510) Xorazm Eron safaviylari tomonidan zabt etildi.

Sohibqiron Amir Temur ibn Tarag’ay Bahodir (1336-1405) asos solgan yirik va qudratli saltanat. Dastlab Movarounnahr va Xorazmda vujudga kelgan davlat uning 1380-1402 yillardagi harbiy yurishlari natijasida Eron, Iroq, Oltin O’rda, Turkiya, Ozarbayjon va Hindistonning shimoliy qismigacha yoyildi. U barcha turkiy qavmlarni yagona saltanatga birlashtirishni orzu qilgan edi.

Usunlar(uyshunlar) Markaziy va O’rta Osiyodagi ko’chmanchi qabilalardan biri bo’lgan. Xitoy manbalariga ko’ra, ular miloddan avvalgi III asrda yuechjilar bilan birga Dunxuan (Do’ngxuang) bilan Tangritog’ning sharqi, Qorong’u tog’ (Kunlun)ning shimolidagi Chilan tog’i yaqinida yashagan. Usun xonligi hududiga Issiqko’lning shimoli, Balxash ko’lining janubidagi erlar kirgan.

Qadimda Sirdaryoning o’rta havzasida mavjud bo’lgan davlat (miloddan avvalgi III va milodning V asri o’rtalari). Ayrim adabiyotlarda ushbu davlat aholisi ham shunday nom bilan ataladi.

“Avesto”da bayon qilingan voqealar asosan, “Arianam Vayja” mamlakatida, ya’ni olimlar tomonidan “Katta Xorazm” deb atalgan davlatda ro’y beradi. Bu davlat Baqtriya, Marg’iyona, So’g’diyona, Xvayrezm (Xorazm)ni o’z ichiga olgan.

Qadimgi yozma va arxelogik manbalarni o’rganish natijasi shuni ko’rsatadiki, qadimgi xorazmliklar ilm-fan sohasida o’z davri uchun ilg’or bo’lgan yutuqlarga erishganlar va hayotga tadbiq qila olganlar.

Xorazm O’rta Osiyo hududidagi eng qadimiy davlatlardan biri bo’lib, aholisi o’troq va ko’chmanchi qabilalardan iborat bo’lgan. Uning hududi Amudaryoning quyi qismidan janubga tomon Murg’ob va Tajan daryolarining yuqori oqimlarigacha cho’zilgan.

«Rivoyat qilinishicha, Pyotr I o’lim to’shagida ikkita narsadan: Turkiyadagi chiviq omadsizligi hamda Bekovichning Xivada qatl qilinishi qasosini ololmaganiga armon bilan ketgan ekan», deb yozadi rus shoiri Pushkin. Nima bo’lgan ediki, ulkan saltanatning shohanshohi Pyotr, hattoki, o’lim to’shagida ham qanchadan-qancha zarur narsalarni eslash o’rniga, Xivadan qasd olishni vasiyat sifatida eslab o’tadi? Buyuk shoir qalami orqali esa, ushbu vasiyat asrlar osha keyingi avlodlarga etib keladi.