Chorizm tomonidan 1873 yilda Xiva xonligining zabt etilishi, xonlikni vassal davlatga aylantirdi. Shu bilan birga eng ko’p savdo aloqalari o’rnatiladigan davlat ham Rossiya bo’lib qoldi. Natijada, Xorazmda avvaldan rus buyumlariga ehtiyoj katta bo’lgani uchun, bu erlarga nafaqat rus savdogarlari tez-tez keladigan, ayni paytda Xorazmliklar ham Orenburg orqali Rossiyaga boradigan bo’lib qolishdi.

Одна из редчайших жемчужин в ожерелье городов Узбекистана – Хива. Здесь хранится богатейшее наследство времён Великого Шёлкового пути, сюда, чтобы увидеть ожившую восточную сказку, как и во времена караванов, съезжаются гости со всех концов света. Побывала в Хиве и съёмочная группа программы “Узбекская жизнь”.

Tarixda bot-bot uchrab turgan holat. Davlat tepasiga yosh, tajribasiz, siyosiy boshqaruvga layoqatsiz kishini chiqaradi-da, o’zi uning jilovini tutib turadi. Shu orqali behisob boyliklar orttiradi. Ayrim saroy amaldorlarining niyati shu edi. Bunday siyosiy o’yinlar 17 asr oxiri, 18 asr boshlarida avj olgandi. Ammo u bobosi Muhammad Amin, otasi Avaz inoq singari biror kimsani taxtga chiqarib, o’zi siyosat sahnasi ortida o’tirishni ep ko’rmadi. Siyosat maydoni, davlat tepasiga o’zi chiqib, taxtni Eltuzarxon nomi bilan boshqara boshladi. Shu kundan e’tiboran, Xiva xonligida yangi—Qo’ng’irotlar sulolasiga asos solindi…

Vakolatiga Xiva xonini nazorat qilish topshirilgan Amudaryo bo’limi boshlig’i qilib tayinlangan harbiylarning aksariyati polkovanik unvoniga ega bo’lgan: Ivanov, Glushanovskiy, A.Samsonov, Dryagin, Likoshin, Kolosovskiy. Ushbu polkovniklar o’zlarini, hatto, Xiva xonidan ham ustun, mutloq hokim sanar, u bilan mensimay muomilada bo’lishardi. Ayniqsa, 1913-1916 yillarda Amudaryo bo’limi boshlig’i bo’lgan polkovnik Kolosovskiy imperiya markazidagi boshboshdoqlik, 1-jahon urushi sarsongarchiligidan foydalanib, boyish iskanjasiga tushdi. U hatto, Xiva xonidan ham pora olardi.

Qurollangan 300 nafar askar ixtiyorida zamonaviy oltita to’p ham bor edi. Xon qo’shini esa, garchi son jihatidan ko’p bo’lsa-da, qilich va nayzalargagina ega bo’lgan. Tabiyki, jang kechgan taqdirda Butakovning uch kemaga joylangan 300 ta askari g’olib chiqishi aniq edi. Biroq jang bo’lmadi. Kontradmiral Aleksey Ivanovich Butakov (1816-1869) ekspeditsiyasi bir qancha vaqt Xorazmda bo’lib, ortga qaytdi. Ekspeditsiya safidagi 300 ta askar orasida esa ukrain shoiri Taras Shevchenko ham bor edi…

Oila qurmay, hayotini faqat qarindosh urug’lar diydori, do’stlar, ijodkorlar davrasi, saltanat, ijodu ilm tashvishlari ila o’tkazgan yuksak tafakkur sohibining hajga borishdek buyuk orzusi amalga oshmadi. Shuningdek, ul zotning Xorazmga borish orzusi ham armon bo’lib qoldi.

Хива, ворота в пустыню Кызылкум, один из самых удаленных уцелевших городов Великого Шёлкового пути, хранилище древних памятников, ремесел и традиций, важная археологическая площадка: знакомству с городом посвящен третий выпуск программы “Узбекская жизнь”.

Hazorasp qal’asining qurilishi haqida bir qator afsona va rivoyatlar mavjud. Xususan, qal’aning dastlabki davrdagi tarixi yaxudiylarning to’rtinchi podshosi – Solomon (Sulaymon) nomi bilan bog’lanadi. Tarixiy manbalarga qaraganda Solomon podsho David (Dovud) ning o’g’li bo’lib, mil. old. 1015–975 yillarda, ya’ni 40 yil taxtda o’tirgan.

XIX asr boshlarida xonlikda paxtani qayta ishlash va to’qimachilik hunarmandchiligi yaxshi rivojlangan bo’lib 27 ta ipak to’quvchi, 45 ta choponfurush, 28 ta ko’nchi (terini qayta ishlovchi), 72 ta bo’yoqchi, 50 ta etikdo’z, 20 ta zargar mavjud bo’lgan.

Dunyo sivilizatsiyasining muhim markazlaridan bo'lgan va o'zbek davlatchiligining dastlabki tamal toshlari qo'yilgan qadimgi Xorazm tarixi juda katta va murakkab ilmiy muammo sifatida ko'plab olimlarning e'tiborini jalb qilib kelgan. Bu narsani biz uzoq o'tmish sadosi sifatida iz qoldirgan — “Katta Xorazm” davlati tarixini o'rganish misolida ko'rishimiz mumkin.