Ikkinchi jahon urushigacha o’tgan besh yilliklar davrida zavod nafaqat Urganch shahrida, balki viloyatdagi barcha sanoat korxonalari orasida birinchilikni qo’ldan bermay keldi

XVII asrda yaratilgan va Xiva xonligi vujudga kelgan davrdan to XVII asrning 2-yarmigacha bo’lgan davr tarixini yoritishga xizmat qiluvchi eng muhim mahalliy manbalardan biri Abulg’ozi Bahodirxonning «Shajarayi turk» asaridir.

Shoir va tarixchi Bayoniy shoh va shoir Feruz zamonida ko’plab madrasalar qurilganini, matbaachilik yo’lga qo’yilganini, kitobxonlik avj olganini, xonning o’zi bularning barchasiga bosh-qosh bo’lganini yozadi.

XX asrning 40-yillaridan boshlab V.Abdullaevning diqqat e’tiborini o’zbek adabiyotining kam o’rganilgan yoki umuman o’rganilmagan davri muammolari o’ziga tortdi.

Xiva xonligining tashkil topishi va siyosiy tarixi. 1510 yilda Shayboniyxon vafotidan so‘ng Xorazm hududi Eron shohi Ismoil tomonidan bo‘ysundirildi. 1510-1512 yillarda Xorazmni Eron shohining noiblari idora qildilar. Ammo, 1512 yilda Xorazm hududlarida eroniylarga qarshi halq xarakatlari boshlandi. Ushbu harakatga Vazir shahrining (Ustyurtda, Ko‘xna Urganchdan 60 km uzoqlikda joylashgan bu shaharni XVasrda o‘zbek xonlardan bo‘lgan Mustafoxon barpo etgan) qozisi Umar Shayx boshchilik qildi.

1914 yil avgust oyida Xorazm jadidlari Polvonniyoz Hoji Yusupov boshchiligida “Yosh xivaliklar” partiyasini tuzdilar. Bu tashkilot dasturining asosini mavjud tuzum doirasida islohotlar o‘tkazish, maktab-maorif ishini yaxshilash, xon hokimiyatini cheklash kabi masalalar tashkil etar edi. 1915-1916 yillarda Xiva xonligining istibdodiga qarshi Junaidxon boshchiligidagi turkmanlarning qo‘zg‘olonlari bo‘lib o‘tdi.

Paxta ekish va undan hosil hamda ibtidoiy usullar bilan bo’lsada chigitdan qora yog’ ajratib olish ko’hna Xorazm vohasining Jayhun daryosi sohili atroflarida bundan 2500-3000 yillar muqaddam boshlangan.

1505 yili Temuriylar tasarrufida bo’lgan Xorazm hududini Shayboniyxon boshchiligidagi ko’chmanchi o’zbeklar egalladi. Shayboniyxon vafotidan keyin (1510) Xorazm Eron safaviylari tomonidan zabt etildi.

Sohibqiron Amir Temur ibn Tarag’ay Bahodir (1336-1405) asos solgan yirik va qudratli saltanat. Dastlab Movarounnahr va Xorazmda vujudga kelgan davlat uning 1380-1402 yillardagi harbiy yurishlari natijasida Eron, Iroq, Oltin O’rda, Turkiya, Ozarbayjon va Hindistonning shimoliy qismigacha yoyildi. U barcha turkiy qavmlarni yagona saltanatga birlashtirishni orzu qilgan edi.

Usunlar(uyshunlar) Markaziy va O’rta Osiyodagi ko’chmanchi qabilalardan biri bo’lgan. Xitoy manbalariga ko’ra, ular miloddan avvalgi III asrda yuechjilar bilan birga Dunxuan (Do’ngxuang) bilan Tangritog’ning sharqi, Qorong’u tog’ (Kunlun)ning shimolidagi Chilan tog’i yaqinida yashagan. Usun xonligi hududiga Issiqko’lning shimoli, Balxash ko’lining janubidagi erlar kirgan.