Uzoq tarix silsilasidagi ulug‘ insonlarning o‘tmishda tutgan o‘rni va egallagan mavqei haqida fikr yuritish hamma zamonlarda ham murakkab kechgan. Zero, insoniyat tarixida jamiyatni o‘z qo‘li ostida boshqarib, hayotning yana boshqa sohalarida faoliyat ko‘rsatib o‘chmas iz qoldirgan tarixiy shaxslar haqida atroflicha so‘z yuritish chuqur ilmiy mushohada va salohiyatni, keng va teran tafakkur egasi bo‘lishni, shu bilan birga xolislikni talab etadi. Quyida mamlakatimiz zaminida hukmronlik qilgan barcha sulolalar va hukmdorlar haqida tanishishingiz mumkin.

Большое распространение в Хорезме получил дервишский орден Кубравиё, основанный в XII веке Наджмиддином Кубро. Шейх Наджмиддин Кубро пользовался большим авторитетом среди населения и погиб вместе с защитниками города Гурганджа, при его осаде войсками Чингиз-хана. Он отказался от милости Чингиз-хана, обещавшего сохранить ему жизнь, если тот согласится содействовать монголам.

“Amudaryoning nariyog’ida tengdoshlaridan o’zining xudo bergan iste’dodi, shirali ovozi bilan ajralib turadigan, talantda tengi yo’q bir yigit bor. San’at bo’stonining ertangi bulbuliyam, faxriyam o’sha yigit bo’ladi. Uning ovozida imkoniyat cheksiz-chegarasiz”. Bu e’tirof mashhur san’atkor Komiljon Otaniyozov tomonidan 1970 yilda aytilgan. Komiljon aka Amudaryoning narigi tomonida deganida, to’rtko’llik Otajon Xudoyshukurovni aytgan ekanlar.

Qo’shni Turkmaniston Respublikasi o’z mustaqilligini e’lon etganidan so’ng qal’aga shahar maqomi berildi. Ming yillik obidalar tiklanmoqda, temir yo’l keltirildi, ko’p qavatli binolar, madaniyat va sport saroylari qurildi, ko’cha va xiyobonlar obod etildi.

Xiva jahonning qadimiy va hamisha navkiron shaharlaridan biri. Endilikda uning nomi “Osmon ustuni” Bobil (Vavilon), dunyo dinlari shahri Quddus (Ierusalim) musulmon olamining qiblasi Makka, Osiyo va Ovro’pani birlashtirib turgan Istambul, Er yuzi sayqali Samarqand, go’zal Rim, olimpiya o’yinlari vatani Afina kabi shaharlar qatorida tilga olinmoqda.

1210 yilda Xorazmshoh Muhammad qo’shinlari Qoraxitoylarni tor-mor qilib, butun Movarounnahrni o’ziga qo’shib oldi. Ala ad-Din Muhammad o’zini Iskandari Soniy, deb atay boshladi va o’ziga “Ollohning erdagi soyasi” degan unvon berdi.

Xiva shahrida va uning atrofida keng miqyosda qurilish va obodonlashtirish ishlarini olib bordi.

Oʻzbek kinostudiyasi tashkil etilgach (1925), Devonovga Xorazmda kino ishlarini olib borish topshirildi.

Hukmdor Xudoyberganga o`zining suratini olishni buyurgan, keyin esa uni o`z devoniga ishga taklif qilgan.

Asfandiyorxon davrida tarqoqlik va zulm kuchaydi. Bundan foydalangan yirik mulkdorlar o‘z vakillaridan biri Abulg‘oziyni Asfandiyorxonga qarshi qo‘ydilar.