Vohada tijorat markazlarining paydo bo’lishi va ularning mintaqada ro’y bergan siyosiy-tarixiy jarayonlarga ta’siri, xorazmliklarning Markaziy Osiyo ichki savdosida tutgan o’rni qadimdan juda katta bo’lganligini yozma va arxeologik manbalar to’liq tasdiqlaydi

Xorazmshohlar davrida ilm-fan va san’at rivojlandi. Saljuqiylar davridayoq imperiyaning muhim madaniy va siyosiy markazlarida ilm va adabiy faoliyat jonlangan edi.

X asrga oid bo’lgan bir qator tarixiy va arxeologik ashyoviy dalillar Xorazmning iqtisodiy jihatdan tez yuksalish jarayonini boshidan kechirganligini isbotlaydi. Ushbu progressiv jarayon Xorazmdagi shaharlarning gurkirab o’sishida o’z aksini topdi.

Yoqut al-Hamaviyning “Mu’jam al-buldon” (Mamlakatlar qomusi) asari qomusiy xarakterga ega bo’lib, unda O’rta Osiyo, xususan, Xorazm vohasiga oid qimmatli ma’lumotlar mavjud.

XI-XII asrlarda mo’g’ullar ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy xayotda qoloq xisoblanar edi. Ularda xali urug’-aymoqchilik munosabatlari kuchli bo’lib, asosan chorvachilik, ovchilik va o’zaro tovar ayirboshlash, savdo-sotiq bilan shug’ullanib kelishgan.

XII asr oxirlariga kelganda Mo’g’ulistonda yashovchi turli qabila va urug’lar o’rtasida siyosiy kurashlar avj olgan edi. Ularda ayniqsa urug’-aymoqchilik munosabatlari kuchli bo’lib, asosan ko’chmanchi chorvachilik, ovchilik va mol ayirboshlash bilan kun kechirar edilar.

O’rta Osiyo hududidagi ilk davlat tizimlari to’g’risida qadimgi yozma tarixning eng noyob manbasi hisoblangan “Avesto” kitobi, qadimshunos olimlarning turli hududlarda olib borgan arxeologik – qidiruv ishlari, ularning muhim natijalari muhim manba hisoblanadi.

Xorazm maqomlari asoslariga kelsak, bu masalaga ikki tomonlama yondoshish zaruriyati tug’iladi. Chunki Xorazm maqomlari yuzasidan turlicha qarashlar, bahstalab fikrlar mavjud bo’lib, barchasiga ma’lum darajada yondoshish, qaysi tomonning fikri haqiqatga yaqinroq ekanligini idrok etish zarur bo’ladi. Bu san’at muxlislarining fikriga bog’liq.

Xuroson, Siyiston, Xorazm va Movarounnahrda Malikshohning o’g’li Sulton Sanjar (1118-1157) taxt so’radi. Poytaxti Marv bo’lgan. Sanjar vafotidan so’ng (1157) saljuqiylarning Xurosondagi hukmronligi tugadi. 1194 yili Xorazmshoh Takash Iroq sultonligini tormor qildi. Ko’nya sultonligi esa XII asrgacha hukm surdi.

Bu davrda qadimgi Baqtriya aholisining asosiy mashg’uloti dehqonchilik edi. Qalaimir, Kuchuktepa, Qiziltepa, Qizilcha, Bandixon kabi mil. avv.VI-IV asr yodgorliklaridan ko’plab mehnat qurollari topilgan. Dehqonchilik sun’iy sug’orishga asoslangan. Bu hududlarda undan tashqari chorvachilik, kulolchilik, temirchilik va badiiy hunarmandchilik (Amudaryo xazinasi) ham rivojlanadi.